Tarihçe
Bulgular, Tunceli’nin Çemişgezek ilçesinin güneyinde yer alan Keban Baraj Gölü altında kalan Pulur’a (Sakyol) Kalkolitik Çağda (M.Ö. 5500-3500) yerleşildiğini göstermektedir. Pulur’da bulunan höyükte yapılan kazılarda kale görünümünde evlere, ocaklara, dibeklere, çeşitli öğütme araçlarına, çeşitli hayvan resimlerine, tunçtan yapılmış iğne ve kazma gibi çeşitli madeni eşyalara rastlanmıştır. İşuva (Hurri-Mitanni) adıyla anılan bölgede yazılı tarih M.Ö. 2200’lerde Subarrularla başlamaktadır. 1071 Malazgirt Savaşından sonra Anadolu’da Türklerin egemenliğinin hızla yayıldığı dönemde 1087 yılında yöre kesin olarak Türklerin egemenliği altına girmiştir. 1228 yılında Anadolu’ya tamamen hâkim olan Anadolu Selçukluları 1243 yılında yapılan Kösedağ Savaşı’na kadar yöreyi hâkimiyetleri altında bulundurmuşlardır.
Bugün Tunceli iline bağlı bir ilçe olan Hozat, Cumhuriyet öncesinde mutasarrıflık iken, Cumhuriyetin ilanı ile Dersim Vilayeti haline getirilmiştir. 25 Aralık 1935 tarih ve 2885 sayılı Kanunla geçici merkezi Elazığ ili olmak üzere, Erzincan’ın Pülümür, Elazığ’ın Nazımiye, Hozat, Mazgirt, Pertek, Ovacık ve Çemişgezek ilçeleri bağlanarak Tunceli Vilayeti teşkil edilmiştir. 30 Aralık 1946 tarih ve 4993 sayılı Kanuna göre İl merkezi, Kalan Kasabası’na nakledilmiş ve bugünkü halini almıştır. Eski adı Kalan olan İlin adı, Mustafa Kemal Atatürk tarafından tunç gibi sağlam insanların yaşadığı yöre anlamında Tunçeli olarak değiştirilmiş, zamanla ‘ç’ harfinin ‘c’ye dönüşmesi sonucu Tunceli olarak kayıtlara geçmiştir.
Nüfus
Tunceli’nin toplam nüfusu, 2023 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 89.317 olup, bunun 47.110’u erkek, 42.207’si ise kadından oluşmaktadır. Km2’ye 12 kişinin düştüğü ilde nüfusun %65’i kentlerde, %35’i ise köylerde yaşamaktadır. İlin nüfus açısından en kalabalık yeri 41.389 kişi ile merkez ilçedir. Nüfus bakımından merkez ilçeyi sırasıyla Pertek ve Çemişgezek izlerken, son sırada 3.437 kişi ile Nazımiye İlçesi yer almaktadır. Tunceli’de merkez ilçe dâhil toplam 8 ilçe, 9 belediye, 43 mahalle ve 364 köy bulunmaktadır.
İlde ortanca yaş yaklaşık 39 olup, bu sonuçla ülke ortalaması olan 34’ün önemli miktarda üstündedir. Bir diğer değişle Tunceli, Türkiye’ye göre daha yaşlı bir ildir. İl nüfusuna kayıtlı 0-14 ile 65 ve üstü yaştaki kişilerin sayısı 22.724 ile toplam nüfusun yaklaşık %25’ine tekabül etmektedir.Tunceli’de çocuk bağımlılık oranı %20,16, yaşlı bağımlılık oranı %23,1, toplam yaş bağımlılık oranı ise %43,26’dır.
Eğitim
Tunceli’de 2023 yılı sonu itibarı ile 6 yaş üzeri okuma yazma bilmeyen kadın sayısı 3294, erkek sayısı ise 601 olarak kayıtlara geçmiş olup, toplam kişi sayısı 3895’tir. Diğer yandan okuma yazma durumu tespit edilememiş kadın sayısı 381, erkek sayısı ise 469 olup, bu gruptakilerin toplam sayısı 850’dir.
2023 yılına dair ‘bitirilen eğitim düzeyi’ ile ilgili temel istatistiki veriler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
Erkek ve 6+ Yaş ve Bilinmeyen |
469 |
Erkek ve 6+ Yaş ve Doktora |
159 |
Erkek ve 6+ Yaş ve Lise Ve Dengi Meslek Okulu |
14.456 |
Erkek ve 6+ Yaş ve Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen |
2.289 |
Erkek ve 6+ Yaş ve Okuma Yazma Bilmeyen |
601 |
Erkek ve 6+ Yaş ve Ortaokul veya Dengi Meslek Ortaokul |
6.089 |
Erkek ve 6+ Yaş ve Yüksek Lisans (5 veya 6 Yıllık Fakülteler dâhil) |
880 |
Erkek ve 6+ Yaş ve Yüksekokul veya Fakülte |
9.112 |
Erkek ve 6+ Yaş ve İlkokul |
7.165 |
Erkek ve 6+ Yaş ve İlköğretim |
2.789 |
Kadın ve 6+ Yaş ve Bilinmeyen |
381 |
Kadın ve 6+ Yaş ve Doktora |
95 |
Kadın ve 6+ Yaş ve Lise ve Dengi Meslek Okulu |
10.040 |
Kadın ve 6+ Yaş ve Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen |
3.644 |
Kadın ve 6+ Yaş ve Okuma Yazma Bilmeyen |
3.294 |
Kadın ve 6+ Yaş ve Ortaokul veya Dengi Meslek Ortaokul |
4.430 |
Kadın ve 6+ Yaş ve Yüksek Lisans (5 veya 6 Yıllık Fakülteler Dâhil) |
685 |
Kadın ve 6+ Yaş ve Yüksekokul veya Fakülte |
7.003 |
Kadın ve 6+ Yaş ve İlkokul |
7.750 |
Kadın ve 6+ Yaş ve İlköğretim |
2.119 |
22.05.2008 tarihinde kurulan Munzur Üniversitesi; 8 Fakülte, 3 Meslek Yüksekokulu ve 1 Enstitü ile eğitim-öğretime devam etmektedir. Üniversite bünyesinde faaliyet gösteren araştırma ve uygulama merkezleri aşağıda listelenmiştir:
-
MUTTO UYGAR
-
Nadir Toprak Elementleri Uygulama ve Araştırma Merkezi
-
Alevilik Uygulama ve Araştırma Merkezi
-
İnsani ve Sosyal Sorunlar Uygulama ve Araştırma Merkezi
-
Jeotermokronoloji Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
-
Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Uygulama ve Araştırma Merkezi
-
Küçükbaş Hayvancılık Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
-
Su Ürünleri Uygulama ve Araştırma Merkezi
-
Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
-
Ölçme ve Değerlendirme Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sağlık
Tunceli il genelinde toplam 6 hastane faaliyet göstermektedir. Bunların tamamı devlet hastaneleri olup, özel veya üniversite hastanesi bulunmamaktadır. İl genelinde toplam hastane yatak kapasitesi 150, sağlık personeli sayısı ise 181 hekim, 42 diş hekimi, 252 hemşire, 399 diğer sağlık personeli, 148 ebe ve 27 eczacı olmak üzere toplam 1.007’dir.
İstihdam ve Çalışma Hayatı
Sosyal Güvenlik Kurumu 2022 yılı verilerine göre Tunceli genelinde sosyal güvenlik kapsamındaki kişi sayısı 82.460 olup, aynı yıla ait il nüfusuna oranı %97,7 olarak gerçekleşmiştir. Sosyal güvenlik kapsamında aktif sigortalı (4-1/a, 4-1b ve 4-1c) kişi sayısı 27.904 olup; bunların 10.596’sı 4/a, 2875’i 4/b ve 14.433’ü 4/c kapsamındadır. Toplam sigortalı sayısının il nüfusuna oranı %33’tür.
Sosyal güvenlik kapsamında gelir ve aylık alan kişi sayısı 12.327, bunların il nüfusuna oranı %14,6; sosyal güvenlik kapsamında bakmakla yükümlü tutulanların (yararlanıcıların) sayısı 31.868, bunların il nüfusuna oranı %37,8; genel sağlık sigortası kapsamında tescil edilenlerin sayısı 10.361, bunların il nüfusuna oranı yaklaşık %12,3’tür.