Temel İş Gücü Verileri

Ekonomik Faaliyetler
TÜİK tarafından en son yayınlanan 2022 yılı verilerine göre Tunceli’nin gayrisafi katma değer içindeki payı cari fiyatlarla 10.103.456.000 TL, gayrisafi yurtiçi hasıladaki payı ise 11.287.729.000 TL olarak gerçekleşmiştir. İlin kişi başı gayri safi yurt içi hasılası ise 134.369 TL (8.108$) olarak hesaplanmıştır. Sektörlere göre gayri safi yurtiçi hasılaya bakıldığında hizmetler, sanayi ve tarım olarak sıralanan Tunceli’nin ülkemiz ile aynı şekilde olduğu görülmektedir.
2017 SEGE sonuçlarına göre ülke genelinde 59. sırada yer alan Tunceli, TRB1 Bölgesinin diğer illeri olan Elazığ (42) ve Malatya’nın (44) gerisinde, Bingöl’ün (71) ise önündedir. Doğu Anadolu Bölgesi’nden olup beşinci gelişmişlik kademesinde yer alan iller arasında en üst sırada yer alan Tunceli, özellikle istihdam ve eğitim değişkenlerinde üst sıralarda yer almaktadır. Çalışma çağındaki nüfus oranında yüzde 73’lük değerle ilk sırada yer alan Tunceli’de yirmi iki yaş ve üzeri nüfus içerisinde yüksekokul veya fakülte mezunu nüfus oranı (yüzde 18) ülke ortalamasının (yüzde 15) üzerindedir. Genel ortaöğretim net okullaşma oranı Tunceli için yüzde 81,3 iken Türkiye ortalaması yüzde 79,3’tür. Buna karşın ülke toplam tarımsal üretim değerine en az katkısı olan Tunceli; imalat sanayii işyerleri oranı, teşvik belgeli yatırım ve kişi başı ihracat değişkenlerinde düşük değerlere sahip iller arasında bulunmaktadır.
Değişkenler bazında illerin gelişmişlik sıralamasına bakıldığında, Tunceli, demografi açısından 39’uncu, eğitim açısından 56’ncı, sağlık açısından 61’inci, erişilebilirlik açısından 71’inci, mali açıdan 35’inci, yaşam kalitesi açısından 69’uncu, rekabetçi ve yenilikçi kapasite açısından 74’üncü ve istihdam açısından 23’üncü sıradadır.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) 2023 yılı 12 aylık (1 Ocak-31 Aralık) dönem verilerine göre Tunceli’de kurulan şirket sayısı 26, kooperatif sayısı 2 ve gerçek kişi ticari işletme sayısı 4 olmak üzere toplam 32’dir. Diğer yandan tasfiye edilen şirket ve kooperatif sayısı 7, kapanan şirket, kooperatif ve gerçek kişi ticari işletme sayısı ise toplamda 60 olarak belirtilmiştir. Kurulan 26 şirketin toplam sermayesi 70.900.000,00 TL olup, bunların tamamı yerli sermaye ile kurulmuştur. 2023 Ocak-Aralık döneminde kurulan yabancı sermayeli şirketlerin illere göre dağılımı incelendiğinde Tunceli’nin listede yer almadığı görülmüştür.
Tunceli, TRB1 bölgesinde sanayisi en az gelişmiş il olup, hem istihdam hem de Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı şirket sayısı bakımından bölgenin ve Türkiye’nin çok gerisinde kalmıştır. Tunceli Ticaret ve Sanayi Odası’na (TSO) bağlı faal durumda toplam 799 işletmede binin üzerinde kişi istihdam edilmektedir. Tunceli’de sırasıyla gıda, yapı elemanları ve hayvancılık sektörlerinin geliştiği görülmektedir. İldeki firmalar genelde mikro ve küçük ölçekli firmalar olup, şirket başına düşen istihdam oranında yapı elemanları sektörü birinci sıradadır.
Tunceli TSO faal üye sayısı ve şirket tipi bilgileri tablodaki gibidir:

Tarım
TÜİK tarafından en son yayınlanan 2021 sonu verilerine göre Tunceli’de toplam bitkisel üretim değeri yaklaşık 64.847.000 TL, toplam hayvansal ürünler değeri 196.282.000 TL, toplam canlı hayvan değeri ise 859.242.000 TL olarak gerçekleşmiştir. Aşağıdaki tabloda TRB1 Bölgesi illerine ait veriler mevcuttur.

 
2023 yılı sonu itibarı ile Tunceli’de toplam tarım alanı (çayı ve mera alanları hariç) 460.523 dekar büyüklüğündedir. Tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerde ekilen alan 297.371, nadasa bırakılmış alan ise 129.529 dekar büyüklüğündedir. Sebze bahçeleri alanı 4.342 dekar, meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanı ise 29.281 dekar olarak hesaplanmıştır.
Tunceli’de 2023 yılında tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin toplam üretim miktarı 122.802 ton olarak gerçekleşmiş, tahıllar (buğday ve arpa) 54.384 tonla ilk sırada yer almıştır. 23.405 tonluk üretimle yonca, 18.983 tonla fiğ ve 12.007 tonla şeker pancarı ise takip eden ürünler olmuşlardır. Ayrıca giderek azalan miktarlarda fasulye, nohut, mısır, yulaf ve mercimek gibi ürünler yetiştirilmiştir.
 
Tunceli’de toplam canlı hayvan sayısı (at, eşek, katır, inek, keçi, koyun vb.), 2023 yılı sonu itibarı ile 532.023’tür. Hayvancılık faaliyetlerinde küçükbaş hayvancılık ve arıcılık önem arz etmektedir. Tunceli’deki küçükbaş hayvan varlığı, 2023 yılı sonu itibarı ile 504.289, büyükbaş hayvan varlığı ise 26.445 olarak gerçekleşmiştir. Genel olarak hem küçükbaş hem de büyükbaş hayvancılıkta ağırlıklı olarak kültür ırkı, melez ve yerli ırklar kullanılmakta, bu da üretimde düşük verimliliğe neden olmaktadır.
Aynı yıl için il genelindeki et tavuğu sayısı 37.876, yumurta tavuğu sayısı ise 68.987 olarak kayıtlara geçmiştir.
Zengin florası (1600 kayıtlı bitki) ile önemli bal üretim merkezlerinden biri olan Tunceli'de arıcılık da yaygın hayvancılık faaliyetlerinden biridir. Keza Munzur Balı, coğrafi işaretli bir üründür. 2023 yılı sonu itibarı ile 962 kişinin 503 eski, 81.249 yeni tip kovanla arıcılık faaliyeti yürüttüğü ilde, toplam üretilen bal miktarı yaklaşık 446 tondur.
İl genelinde ipek böceği yetiştiriciliği yapan işletme sayısı 3’tür.

Sanayi, Ticaret, Yatırımlar ve AR-GE 
Tunceli’de bir Organize Sanayi Bölgesi (OSB) mevcut olup, toplam 44 parsel içermektedir. Tahsisi yapılmış 24 parsel sahibinin on biri aktif, onu pasif ve üçü proje aşamasındadır. 250-300 kişinin istihdam edildiği OSB’nin doluluk oranı %48, kapasite kullanım oranı ise %30 civarındadır. OSB’de aktif olarak en çok PVC kapı-pencere sistemleri ile ısı cam, gıda, tekstil ve mobilya imalatı gerçekleşmektedir.
Tunceli genelinde bir Küçük Sanayi Sitesi (KSS) bulunmakta ve o da merkez ilçede faaliyet göstermektedir. Söz konusu sanayi sitesinde toplam 44 işyeri bulunmakta ve yaklaşık 100 kişi istihdam edilmektedir. Doluluk oranı %100 olup, tüm işyerleri aktiftir. Yaklaşık 13 bin m² büyüklüğünde net kullanım alanına sahip KSS bünyesinde elektrikçi, tornacı, oto tamirci, lastikçi, kaportacı, demirci, mobilyacı, marangoz, oto yıkamacı gibi işlikler bulunmaktadır.
Mevcut yerinden taşınıp yeni yerinde kurulması süreci devam eden küçük sanayi sitesinin yapım işi, 15 Ocak 2022 tarihinde yayınlanan mükerrer Resmi Gazete ile yatırım programına alınmıştır. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığımızın katkılarıyla kurulacak 56 dönüm büyüklüğündeki yeni KSS’de tapu tahsisleri yapılmış olup, tamamlandığında 58 işlikle hizmet vermesi planlanmaktadır.
İnovasyon ve rekabetçilik kapsamında Tunceli’deki patent, faydalı model, marka ve endüstriyel tasarım başvuru ve tescilleri ile Tescilli Coğrafi İşaretler incelenmiştir. 2010-2023 yılları arasında Tunceli’ye ait temel istatistikler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo bir bütün olarak incelendiğinde, Tunceli’nin bölge ve ülke ortalamasının oldukça gerisinde olduğu ve pazarlama ile rekabetçilik alanında değer yaratamadığı görülmektedir.

 
Dış ticaret (ithalat ve ihracat) rakamları değerlendirildiğinde, TÜİK tarafından yayımlanan verilere göre Tunceli’nin ihracatı 2023 yılında 162.532 $, ithalatı ise 213.453 $ olarak gerçekleşmiş; bu sonuçlarla Tunceli, Türkiye’nin toplam dış ticaretinde (255,4 milyar dolar ihracat, 361,7 milyar dolar ithalat) çok küçük bir paya sahip olabilmiştir. Öte yandan TÜİK tarafından yayınlanan faaliyet iline göre ihracat verileri incelendiğinde, kaydı başka bir ilde olup da ilde faaliyet gösteren firmalarca yapılan ihracatın 11 milyon 872 bin $ olduğu görülmektedir.

Kültür
Tunceli, 1936 yılında Almanya ve Avusturya mimarisi ile inşa edilen askeri kışla binasının restore edilerek müzeye dönüştürülmesi ile müzesi olan iller arasına girmiştir. 2019 yılının Ekim ayında hizmete açılan Tunceli Kent Müzesinde bölgenin zengin tarihi ve kültürel mirasını yansıtacak yaklaşık 2000 adet eser sergilenmektedir.
TÜİK tarafından konu ile ilgili en son yayınlanan verilere göre 2022 yılı sonu itibarı ile Tunceli’de yalnızca 1 sinema salonu faaliyet göstermiştir. 100 koltuk kapasiteli bu salonda aynı yıl 35 film gösterilmiş ve bu filmleri toplamda 1300 kişi seyretmiştir.
İlde 2023 yılı verilerine göre yalnızca bir tiyatro salonu faaliyet göstermiştir. 280 koltuğa sahip bu salonda 10 tiyatro eseri ile 16 gösteri sahnelenmiş, bunlara toplamda 3.070 kişi seyirci olarak katılım sağlamıştır.

Turizm
Tunceli’de işletme ve basit belgeli konaklama tesislerinde gerçekleşen tesise geliş, geceleme, ortalama kalış ve doluluk oranları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablodaki verilere göre 2023 yılında toplam tesise geliş sayısı 30.303, geceleme sayısı 82.344, ortalama kalış süresi 2,72 ve doluluk oranı 31,28 olarak gerçekleşmiştir. Gelen turistlerin 444’ü yabancı uyruklu, kalanı ise yerlidir.

 
Tunceli; özellikle son birkaç yılda turizmde önemli mesafe kat etmiş; huzur, tatil ve spor şehri olarak anılmaya başlanmış, çeşitli alanlarda ulusal ve uluslararası şampiyonalar düzenlenen bir şehir haline gelmiştir. Tunceli’nin önemli turistik yerleri aşağıda sıralanmıştır:

Munzur Milli Parkı:
Munzur nehrinin geçtiği vadide, dünyaca meşhur kırmızı benekli alabalık ve bazı av hayvanları koruma altına alınmış ayrıca dağ ve vadilerinde Ur kekliği, dağ keçisi, vaşak, yaban domuzu, su samuru, bıldırcın, porsuk, kurt, ayı, tilki ve tavşan gibi ender rastlanan hayvanları barındırmaktadır. Bunların yanında park florasında 1.518 çeşit kayıtlı bitki çeşidiyle doğal zenginliği ortaya koymaktadır.

Halbori Gözeleri:
Munzur Suyu kenarında, derin ve kayalık bir vadinin içerisinde yer almaktadır. Halbori Gözeleri, çok soğuk kaynak sulara sahip bir dinlenme ve mesire yeri olup, oldukça yoğun kullanılmaktadır.

Dereova Şelalesi:
Gelin pınarı olarak da bilinen şelale 20 metre yükseklikten düşerek güzel bir manzara oluşturur. Şelale yaz ve kış aylarında çok etkileyici ve farklı bir manzara sunmaktadır. Kışın şelale sularının donmasıyla oluşan sarkıt ve dikitler, güzel bir manzara meydana getirmektedir.

Pülümür Çayı Vadisi:
Tunceli-Pülümür karayolunun yaklaşık 20 Km kuzeyinden başlayarak Pülümür’e kadar genelde dar ve dik bir vadide akan çayın iki tarafı zengin orman örtüsünün yanı sıra şelaleler, kayalık yamaçlar ve kanyonlardan oluşan vadi doğal veriler bakımından oldukça zengindir.

Yelmaniye Camisi:
Çemişgezek İlçesindedir. Cami XIV. Yüzyılda Timura bağlı bir Türkmen beyi olan Tacettin Yalmak tarafından yapılmıştır. Çini ve taş sanatının beraber kullanılmasıyla yapılan eser Selçuklu ve Osmanlı sanatını yansıtır. Tunceli’deki diğer turistik yerler; Pulur Höyüğü, Yeniköy Höyüğü, İn Delikleri, Uzun Hasan Türbesi, Hamami Atik, Çemişgezek Köprüsü, Ulukale Cami, Mazgirt Kalesi’dir.