İLETİŞİM | BİLGİ EDİNME | |
![]() ![]() |
Ekonomik Yapı |
Ekonomik Faaliyetler
Malatya, Doğu Anadolu ve TRB1 bölgesinde sanayisi en gelişmiş il olup Malatya Ticaret Odası’na kayıtlı 950 şirkette yaklaşık 28.500 kişi istihdam edilmektedir. Malatya’da sırasıyla Gıda, Tekstil ve İnşaat sektörlerinin hem istihdam sayısı, hem de şirket sayısı bakımından ön plana çıktığı görülmektedir.
Firma vergi kimlik numaralarının bağlı olduğu illere göre oluşturulan 2010 yılı verilerine göre Malatya’nın ihracatı 276 milyon dolar, ithalatı ise 91 milyon dolardır. Bazı yatırımların vergi kimlik kayıtlarının İstanbul başta olmak üzere çeşitli illerde olduğu bilinmekte olup gerçekte Malatya ilinin 2010 yılı ihracatının 450 milyon dolar olduğu tahmin edilmektedir.
Malatya sanayisi son yıllarda tekstil ve konfeksiyon ağırlıklı olarak hızlı bir gelişim sergilemektedir. Türkiye in ve Dünya ın önemli markaları için Malatya Organize Sanayi Bölgelerinde üretim yapılmaktadır.
Şirket başına düşen istihdam sayısına bakıldığında ise tekstil, İnşaat ve Makine sektörlerinin önde olduğu ve bu sektörlerde entegre ve büyük ölçekli firmaların faaliyet gösterdikleri görülmektedir. İldeki toplam imalat sektörü istihdamının %54’ünün Tekstil sektöründe, %26’sının ise gıda sektöründe olduğu görülmektedir.
Tarım
TRB1 bölgesinin bitkisel üretim değerinin % 58’i, canlı hayvan değerinin % 27’si, hayvansal ürün değerinin % 38’i Malatya iline aittir. Bölgenin 2008 yılı tarım ve ormancılık ihracatının % 99’u, ithalatın % 96’sı Malatya ilinde gerçekleştirilmiştir. Toplam arazisi 1.241.200 hektar olup toplam arazinin 425.450 hektarı tarım arazisi, 580.423 hektarı çayır-mera, 149.128 hektarı orman-fundalık ve 86.199 hektarı ise diğer arazilerden oluşur. Sulanabilir tarım arazisi 218.557 hektar olup bu alanın 173.389 hektarı sulanmaktadır. Tarla bitkileri yıllık üretimleri dikkate alındığında Malatya’da en çok yetiştirilen bitkiler sırasıyla buğday (132.953 ton), şeker pancarı (75.831 ton) ve arpadır (59.802 ton). Malatya’da 2007 verilerine göre 267.773 ton kayısı yetiştirilmiştir ve bu miktar toplam Türkiye kayısı üretiminin neredeyse yarısına tekabül etmektedir. Kayısı, Malatya’nın ihracatında ve ekonomisinde çok önemli bir yer tutar.
2009 verilerine göre Malatya’da organik tarım için 4.627 hektar alan kullanılırken 14.641 ton organik ürün elde edilmiştir. Bölgedeki organik tarımın büyük bir kısmı Malatya’da gerçekleştirilir.
Malatya ili hayvancılık faaliyetlerinde küçükbaş hayvancılık önem arz etmektedir. Malatya ilinde kültür ırkı, melez ve yerli sığırların oranları sırasıyla % 24, % 52 ve % 24’tür. Malatya ili 1.115 ton alabalık üretimiyle alabalık üretiminde bölgede Elazığ’dan sonra 2. sırada yer almaktadır.
Sanayi, Ticaret, Yatırımlar ve Ar-Ge
TRB1 Bölgesi’nde imalat sanayi gelişmişlik sıralamasında en gelişmiş il Malatya iken; en geride olan il ise Tunceli’dir.
Malatya’da yapım aşamasındakilerle birlikte 5 adet Organize Sanayi Bölgesi (OSB) vardır. Malatya Darende OSB ve Akçadağ Mermer İhtisas OSBde altyapı çalışmaları devam etmektedir. Malatya OSB’lerine bakıldığında ağırlıklı sektörlerin gıda ve tekstil olduğu görülmektedir.
Malatya Merkez’de 2 adet OSB faaliyetini sürdürmektedir. Malatya I. OSB 300 hektar arazi üzerine 164 sanayi parseli üzerine kurulmuş olup altyapı ve sosyal tesisleri tamamlanmıştır. II. OSB ise 500 hektar arsa üzerine 160 parsel üzerine kurulmuş olup parsellerin tamamı tahsis edilmiştir. Malatya I. ve II. OSB’de tahsis edilecek parsel kalmaması ve çok sayıda müteşebbisin yatırım için yer talep etmesi nedeniyle 1.300 hektarlık alanın I.OSB’ye eklenmesi sağlanarak Malatya’nın 20–30 yıllık sanayi parsel ihtiyacı karşılanmıştır. Malatya’nın Darende ilçesinde yeni kurulmuş OSB bulunmakta, Akçadağ ilçesinde de Mermercilik OSB kuruluş çalışmaları sürdürülmektedir. Darende OSB parsellerinin tahsis çalışmaları ve altyapı çalışmaları sürdürülmektedir. Akçadağ Mermercilik İhtisas OSB için 125 hektar olarak yer tespiti yapılmış ve etüt çalışmaları tamamlanmıştır. Bölgede faaliyet gösteren tüm organize sanayi bölgelerinde bakanlık kredisinden, gelir stopajı teşvikinden, enerji desteği teşvikinden ve 5084 sayılı teşvik kanunundan faydalanılmaktadır.
Malatya ekonomisinin temeli büyük oranda kayısı üretimine dayanmaktadır. Türkiye’de yıldan yıla değişmekle birlikte üretilen kayısının önemli bir kısmı Malatya bölgesinde üretilmektedir. Malatya’da üretilen kayısıların da yaklaşık %90’ı Malatya’da bulunan çok sayıdaki kayısı işleme tesisinde işlenmekte ve başta Avrupa ülkeleri olmak üzere yaklaşık 150 ülkeye ihraç edilmektedir. İlde her yıl 80–100 bin ton kuru kayısı üretilerek ihraç edilmekte ve bundan yaklaşık 350-400 milyon dolar döviz girdisi sağlanmaktadır. Malatya’da kayısı işleme tesislerinde yaklaşık 5.000 kişi istihdam edilmekte, 300 kadar esnaf ve tüccar ile 50 kadar da ihracatçı kayısı işletmeciliği ile uğraşmaktadır. Ayrıca 10’a yakın firma kayısı makineleri imalatı yapmaktadır. Çiftçi kayıt sistemi (ÇKS) verilerine göre Malatya’da yaklaşık 30.000 aile kayısı tarımıyla uğraşmakta ve doğrudan ya da dolaylı olarak yaklaşık 200.000 kişi geçimini bu sektörden temin etmektedir.
Malatya Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı gıda sektöründe faaliyet gösteren şirketler incelendiğinde ise işletmelerin %35’inin “kayısı”, %11’inin ise “ekmek” ve “un-yem ve bulgur” sektörlerinde olduğu görülmektedir. Katma değeri yüksek olan “Baharat”, “Çerez” ve “Soğuk Hava Deposu” sektörlerinin ise ilde en düşük sayıya sahip işletmeler olduğu görülmektedir. İstihdam sayısına bakıldığında ise gıda sektöründeki istihdamın %35’inin “Kayısı”, %22’sinin ise “Şekerli Maddeler” sektöründe olduğu görülmektedir. “Şekerli Maddeler” ve “Tuz-Et” sektörlerinin ise ilde şirket başına en fazla istihdam sağlayan sektörler olduğu görülmektedir.
Malatya, özel sektör yatırımları ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde tekstil sektörü açısından gelişmiş bir üretim merkezi haline gelmiştir. Mevcut durumda Malatya farklı cinslerde pamuk işleyebilme, farklı türlerde iplik üretebilme ve penye, branda, tente, döşemelik, indigo (kot) gibi farklı cins dokuma yapabilme kapasitesine sahiptir. Malatya’da işletme başına istihdam sayısının en fazla olduğu sektörün tekstil sektörü olduğu görülmektedir. “Dokuma”, “Konfeksiyon” ve “Örme Kumaş” sektörlerinin işletme sayısı olarak, “Konfeksiyon”, “İplik” ve “Dokuma” sektörlerinin ise istihdam sayısında öne çıktıkları görülmektedir. İşletme başına istihdam oranında ise sırasıyla “Dokuma” ve “İplik” sektörleri ön plana çıkmaktadır. Doğrudan istihdam sayısına bakıldığında tekstil sektörünün gıda sektöründen daha önde olduğu görülmektedir.
Malatyada 200 milyon tonluk mermer rezervinin değerlendirilmesi amacıyla Akçadağda 125 hektarlık Mermer İhtisas OSB’si kuruluş çalışmaları ise devam etmektedir. Malatya ili madencilik sektörü incelendiğinde ise madencilik sektöründeki firmaların %57,1’inin, istihdamın ise %45,6’sının “Mermercilik” sektöründe faaliyet gösterdiği görülmektedir.
Kümelenme yaklaşımı bu üretim ağı içerisinde yer alan aktörlerin ürün ve servis üretiminde ve inovasyon yaratılmasında birbirleri ile olan bağları ve bağımlılıklarına odaklanmaktadır. Malatya’da kayısı kümelenme projelerine yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
Malatya’da yıllık 220 bin ton üretim kapasitesine sahip toplam 93 adet kuru kayısı işletme tesisi olmasına rağmen ortalama 100 bin ton üretim yapılmaktadır. Bu tesisler genellikle yıkama-paketleme tesisleri olup ağır bir otomasyon içermemekle birlikte nitelikli insan kaynağına da gerek duymamaktadır. Kayısı ihracatçı firmaları genelde finansman sıkıntısı yaşamamakta ve üreticiye karşı her zaman pazarlık gücü olan taraf durumundadırlar. Yeni paketleme teknikleri, ürünler ve ara ürünler geliştirip hem pazar hacmini hem de bölgede yaratılan katma değeri artıracak bir kayısı kümelenme projesinin çalışmaları devam etmektedir.
İnovasyon ve rekabetçilik kapsamında TRB1 Bölgesi’ndeki patent, faydalı model, marka ve endüstriyel tasarım başvuru ve tescilleri ile Tescilli Coğrafi İşaretler incelenmiştir. Malatya Kayısısı 28.01.2001 tarihinde ve Arapgir Köhnü Üzümü 15.11.2007 tarihinde tescil edilmiştir. 2005-2009 yılları arasında patent başvuru sayısına bakıldığında bölgedeki en yüksek performansın Malatya tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir.
Malatya İnönü Üniversitesi 1977 yılında eğitime fiilen başlamış ve bünyesinde şu an özel sektörün de destek ve işbirliği ile araştırma ve teknoloji merkezleri bulundurmakta, teknokent projesine devam etmektedir.
Bölgede teşvik kapsamında 2007-2009 yılları arasında toplam 65 teşvik belgesiyle 1453 kişiye istihdam sağlanmıştır. Başvuru sayısı, yatırım ve istihdamı Türkiye ile karşılaştırdığımızda ise oranın nüfus oranıyla hemen hemen aynı olduğu görülmektedir. Yani fert başına düşen yatırım teşvik başvurusu Türkiye ortalamasına yakındır.
2006 – 2009 Yıllarında bölgeye sağlanan kamu yatırımlarının ortalama %35’i Malatya’ya yapılmıştır. Kamu yatırımlarına bakıldığında Malatya’da tarım, ulaştırma-haberleşme ve diğer kamu hizmetleri sektörlerinin ön plana çıktığı, imalat ise en son sırada yer aldığı görülmektedir.
Malatya, 81 il içerisinde en çok ihracat yapan ilk 20 il arasında yer almaktadır. Bölgenin ihracat rakamlarında Malatya ilinin belirleyici rol üstlendiği de ayrıca gözlemlenmektedir. TRB1 Bölgesi’nde 3 ana sektöre göre ihracat rakamları karşılaştırıldığında bölgede ön plana çıkan ilin Malatya ve bu ilin de öne çıkan ihracat ana kaleminin tarım sektörü olduğu görülmektedir. TRB1 Bölgesi’nin alt sektörlere göre ihracat analizi yapıldığında ihracat kalemleri arasında Malatya kayısısı başı çekmektedir. Malatya kayısısı, gerek kayısı çeşitlerinin kalitesi, gerekse sahip olduğu ekolojik üstünlükler nedeniyle rakip ülkelere kıyasla doğal bir rekabet avantajına sahiptir. Kayısı dahil kuru meyve mamullerinin ihracatı, bölgenin tarım ihracatının %93’üne ve toplam ihracatının %76’sına karşılık geldiği görülmektedir. Malatya, Çimento ve Toprak Ürünleri’nde bölgenin Sanayi ihracatının %35’ini, Makine ve Aksamları’nın %17’sini gerçekleştirmektedir. TİM’nin yayımladığı “İller Bazında Ülke Rakamları”na göre Malatya’nın en çok ihracat yaptığı ülke Rusya’dır. ABD, Almanya, Fransa, İngiltere gibi gelişmiş ülkeler Rusya’yı izlemektedir. Malatya TRB1 Bölgesi’nin, her yıl dış ticaret fazlası vererek ülkeye döviz girdisi sağlayan en fazla ihracat yapan ili konumundadır.
Turizm
Malatya’yı 2008 yılında 2.964 yabancı turist, 115.210 yerli turist ziyaret etmiştir. Doğu Anadolu ve TRB1 Bölgesi’nin önemli ekonomik gücü olan Malatya’nın, turizmden sağladığı ekonomik kazanımlar oldukça düşük düzeydedir. Malatya; tarihi, doğal güzelliklere ve değerlendirilebilecek potansiyellere sahiptir. İlde önemli turistik yerler aşağıda verilmiştir:
Ulu Cami: Malatya’ya 9 km uzaklıktaki Battalgazi ilçesinde bulunan bu cami Selçuklu hükümdarı I. Alaaddin Keykubat zamanında yapılmış ayrıca eyvanlı camilerin Anadolu’daki tek örneği özelliğini taşımaktadır.
Nemrut Dağı: Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu’nun (UNESCO) dünya miras listesinde de bulunan, Malatya’nın Pütürge ilçesi ile Adıyaman’ın Kahta İlçesi sınırlarının kesiştiği yerde bir dağ olan Nemrut Malatya’ya 100 km mesafededir. Komagene Kralı I. Antiochos tarafından yapılmış 8-10 m yüksekliğinde heykel tanrıların bulunduğu dağ ayrıca güneşin batışı ve doğuşunun rengârenk tüm ayrıntılarıyla seyredilebildiği bir yer olması sebebiyle de turizm olarak ilgi çeken bir yerdir.
Aslantepe Höyüğü: Malatya’ya 6 km uzaklıkta bulunan Höyük, ilk olarak 1933 yılında Atatürk’ün talimatıyla kazılmaya başlamıştır. Yapılan kazılar sonucunda eski Tunç çağından başlamak üzere, Hitit, Helenistik, Roma ve Bizans çağlarına ait tabakalar bulunmuştur. Bölgenin açık hava müzesi olarak değerlendirilmesi çalışmaları sonuç vermek üzeredir.
Günpınar Şelalesi: Darende ilçesinde bulunan şelale manzarası, kaynak suları, serin havası ve üç boğum halinde akan şelalesi ile şehrin önemli turistik merkezlerindedir.
Somuncu Baba ve Çevresi: Darende ilçesi, eski Darende mevkiinde yer alan Somuncu Baba Camii önünde bulunan balıklı havuzu, balıkların çıktığı kuyu ile caminin hemen yanında akan Tohma suyunun geçtiği vadi ve Tohma kenarındaki Kudret hamamı görülmeye değer yerlerdir. Ayrıca Tohma’da rafting yapma imkanı da bulunmaktadır.
İspendere İçmesi: Malatya Elazığ yolu üzerinde Malatya
ın 28 km doğusunda İspendere köyündedir. Suyu; sindirim sistemi, idrar yolları ve karaciğer hastalıklarına iyi gelmektedir, İl Özel İdaresince yaptırılan bir motel ve gazinosu mevcuttur.
Malatya’daki diğer turistik yerler; Şire Pazarı, Bakırcılar Çarşısı, Yeni Cami, Kanalboyu, Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı, Kanlı Kümbet, Taşhan, Arkeoloji Müzesi, Sultansuyu Harası, Karakaya Baraj Gölü’dür.